YENİ EKONOMİ

EKONOMİNİN YENİ HAKİMİ ÇİN

Ekonomik reformların uygulanmasından beri (1978) Çin ekonomisi, dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri oldu. 2018 yılında Çin, Küresel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın yüzde 18,6’sından sorumlu. Dünya’nın en önemli ihracatçısı Çin dünya genelinde bilgisayarların %41’ini, klimaların %34’ünü ve telefonların %70’ini ihraç ediyor. Dünya devi Amerika Birleşik Devletleri’nin ekonomik anlamda peşini bırakmayan Çin, akıllara ABD’yi ne zaman geçecek sorularını getiriyor? Dönemin ABD Başkanı Nixon’un “Ekonomik anlamda en çok zorlanan üç ülke arasında” dediği Çin şimdilerde bir dünya markası.

Çin Dünya’nın ilk uygarlıklarından biri olarak ortaya çıktı. Yaklaşık  bir buçuk milyar güncel nüfusu ile dünyanın en kalabalık ülkesi, öyle ki Güney Amerika, Kuzey Amerika, Yeni Zelanda, İskandinavya ve Batı Avrupa’nın tamamının birleşiminden fazla (1.3980.000.000).

Nüfusun sadece %16’sı Çin’in mega şehirlerinde yaşıyor. Bu şehirlerin her birinin nüfusu 10 milyon. Dünya’da bu durumda olan sadece 47 şehir var.

2. Dünya Savaşı’nda Çin ve Amerika, Japonya’nın saldırısına karşı güçlü ittifak oluşturdu. Bu iki devlet kendini seri üretime adadı. Sadece erkekler değil yaklaşık 3 bin kadın da iş gücüne katkı sağladı,  kadınlar bir fabrikada askerler için battaniye üretiyordu. Fakat Japonlarla savaştıktan sonra Çin ikiye bölündü. Milliyetçiler ve Komünistler.

1949 yılında Mao Zedang önderliğindeki komünistler zafer elde ederek Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurdu. Mao döneminde zenginlik herkese eşit bölündü, bu kolektifi devlet temsil eder. Çin finans, yiyecek ve ürün açısından kendine yetecek konumdadır ve Kapitalist Batı ile diplomatik ilişkiler sona erer.

Çin 542 milyonluk nüfusu ile kendi dünyasını kurar.

1958’de Mao ülkeyi modernleştirmek adına milyonlarca köylüyü tarlasından ayırıp fabrikada çalışmaya teşvik eder. Kültürel devrimler başlatır ve muhalifleri eğitim kamplarına göndererek cezalandırır, en az bir milyon insan ölür. Bu çatışma döneminde Çin kıtlık yaşar, mahvolan altyapı ve çökmüş ekonomiden darbe alır.

1960 yılında Çin ekonomisi 59 milyar dolar değerindedir. Amerika ise, 543 milyar dolar.

Amerika 1972’de, Mao ve Sovyetler Birliği’ndeki komünist ittifakları arasında olan ayrışmadan faydalanarak Mao’yu indirmeye karar verir. Richard Nixon Çin’i ziyaret eden ilk ABD Başkanı olur. 25 yıllık yalnızlıktan sonra Mao ABD ile bağları tekrar güçlendirme kararı alır. İki devletin de amaçları farklıdır. Dönemin ABD Başkanı Richard Nixon Çin’i Amerikanvari Amerkanvari demokrasi kurmaya teşvik eder, başarır da fakat uzun sürmez. Mao 1976 yılında ölür, bu sırada otokrat sistem yön değiştirir. 1978’in sonunda Deng Xiaoping başa gelir.

Deng Çin’i üretime teşvik eder, güçlü olduklarını ve para kazanırlarsa Batı’ya açılacaklarını söyler. Bu yüzden Amerika’yı gezer, öğrenir. Çin aslında dünyaya mesaj verir. Kapitalist Çin’in yükseleceğini, iş yapmaya hazır olduğunu belirtir.

Deng reformlarına 1979’da ‘Ekonomik Reform’ programı uygulayarak başlar. Dört ekonomik güç bölgesi seçer ve hepsi farklı komünist kurallara göre oynar.

Fabrikalar Batı’ya mal ihraç edebilir, ihracatçılar kapitalist ülkelerle ticaret yapabilir. Amaç bölgelerin yabancı yatırımı çekmesi ve ülkenin tamamı için mini ekonomik motor görevi görmesi. Ve bu mükemmel bir şekilde işe yarar.

MİNİ EKONOMİK MOTORLAR

Çin Halk Cumhuriyeti lideri Deng Xiaoping Çin’in ilk ekonomik bölgesi Shenzhen Balıkçı Köyü için şu sözleri kullanır:

“Sadece üç sene önce bu bölgede birkaç köy ve çeltik tarlaları vardı. Bugün burası vızır vızır çalışan bir ticari bölge, sıfırdan inşa edilen bir sanayi şehri.”

Liderin dediği gibi Shenzhen 1982’de bir nevi sanayi şehri olur. Deng bunu yaparken kominizim ve Mao yönetimine sadık kalır. 59 bin nüfuslu Shenzhen Balıkçı Köyü  2016’ya kadar nüfusu 12 milyona çıkar. Kişi başına düşen GSMH %25,569 artar.  Ve Çin 30 yıl boyunca bu tarz bölgeler oluşturmaya başlar.

2005 yılında Çin, ülkenin iki tarafına da bin 285 kilometrekarelik (bir Roma büyüklüğünde) mahalleler inşa eder.

Çin’in ilk ekonomik bölgelerinde verimlilik tavan yapar, ihracatlar artmıştır.  Çin’in 3 yılda kullandığı (2012-2014) çimento miktarı ABD’nin 20. Yüzyılda kullandığı çimento miktarından fazladır.

Çin’in üçüncü özel ekonomik bölgesi Guangdong eyaletinde önemli bir ürün vardır, ‘Oyuncaklar’.

Bu bölgenin bin 500’den fazla oyuncak fabrikası var ve önemli bir ihracat bölgesi. Yapılan reklamlar Çin’in bu sektöre daha fazla yönelmesini sağlar. Dünya’da kapitalizm diye adlandırılan bu şey Çin’de ‘Çin Karakteristlikli Sosyalizm’ diye adlandırılır.  Çin bu yöntem sayesinde Batı’nın ucuz mallara olan taleplerinden yararlanır. Bu dönemde Çin gelişmeye devam eder ama dünya devi hala ABD’dir.

1980-90’da Çin’in ekonomisi neredeyse iki katına çıkar. 191 miyar dolardan 360 milyar dolara. ABD ise 6 trilyon dolar olur.

Bu yükseliş sorunları da beraberinde getirir. 1989’da gençler daha fazla kar ister. Pekin’de öğrenciler her gün protesto düzenleyerek demokrasi, konuşma özgürlüğü ve basın özgürlüğü ister.

4 Haziran’da iktidardaki Komünist Parti “ekonomik özgürlük ayrı, siyasi özgürlük ayrı” diyerek net bir mesaj gönderir. Ülke içinde askeri güç kullanılır, hükümet ölü sayısını gizler. Bu olay dünyada ‘Tiananmen Meydanı Katliamı’ olarak bilinir.

1990’da hükümet para kazananları teşviklere başlar. Şanghay Menkul Kıymetler Borsası açılır. Borsa alevlenir, herkes paranın hayalini kurmaya başlar. Hisseler satışa çıkar.

Tianenmen katliamı çoktan unutulmuş, insanların yaşam kaliteleri artmıştı. Yurtdışından gelen ürünler lüks aracı olarak görülmeye başlandı. Birçok vatandaşsa yurtdışı ürünlerini alacak paraya sahip değildi. Bu durum sahte ürünlerin önünü açar, sahte ürünler satışa çıkar bu da Çin’in GSMH’nin %8’ini oluşturan tüketiciler için yeni pazar demektir. Bu sahte ürünler çok geçmeden dünyaya yayılır. Doğal olarak orijinalleri yapanlar bu durumu hoş karşılamazlar.

Çin iç savaş ve ekonomik yükselişlerden sonra Dünya’da resmi olarak tanınmak istiyor Bunu yapabilmesinin en kesin yolunun Dünya Ticaret Örgütü’ne katılmak olduğunu bilerek hareket etmeye başlıyor. Dönemin Başkanı Bill Clinton Çin’in bu hareketini destekler. Clinton desteğini şu sözlerle ifade eder:

“Çin ekonomisinin açılmasıyla Çin halkına daha fazla refah götürerek Amerikalı çiftçilerin, işçilerin ve şirketlerin Çin pazarında başarılı şekilde rekabet edebilmesi için eşi benzeri görülmemiş fırsatlar yaratabiliyoruz.”

 Çin’in Dünya’ya açılması dünya refahı, iş gücü demekti fakat sahte ürünler Çin’e destek değil, köstek olur. ABD bunu durdurmak için Çin Hükümeti ile bağlantılar kurar. Amerika Çin’in sahte mal üretimi ile mücadele etmesinde ısrarcı olur ve Çin dünya devinin sözünü dinler.

Fakat 2019’da sahte ürünlerin %85’i hala Çin’den geliyordu. Çin ticareti dengelemek için yeniden söz verdi. Kasım 1998’de ABD, Çin’in Dünya Ticaret Örgütü girişini desteklemeyi kabul eder, Çin ekonomisi bir trilyon dolar seviyesine ulaşır. ABD ise, 9 trilyon dolar ile hala öndedir.

2008 DARBESİ ÇİN’İN YENİDEN DOĞUŞU

2008’de Çin’i ekonomik kriz vurur ve bu kriz tüm dünyayı etkiler. 1929’dan beri görülen en kötü ekonomik krizdir. ABD’de neredeyse 3 milyon insan işini kaybeder. 2 milyona yakın işyeri kepenk indirir ve 10 milyon ev iki sene içinde haczedilir.  Bu durumda ABD ihracatı keser ve Çin en büyük darbeyi buradan alır. Amerika’nın bu darbesi Çin’de birçok fabrikayı kapattırır.

Çin’de her şeyi devlet yönetir. Fakat yeni lider Hu Jintao hiç endişeli değildir. Her kaybı devlet cebinden karşılayan Jintao “Sosyalist ve demokrat bir siyasi sistem için Çin Karakteristikli Sosyalizm politikamıza devam etmeliyiz” diyerek Çin için 586 milyar dolarlık kurtarma paketi çıkarır, fabrikalar sadece Çin halkı için üretime döner. 2008 krizi Çin için yıkım değil yeniden doğuştur.

Çin ekonomik üstünlüğünü kurarak Afrika ve Asya gibi uzak, gelişmekteki ülkelere gizli yatırımlar yapar.

2015 yılında Çin’in en iddialı politikalarından biri ‘Bir Kuşak Bir Yol Girişim’i ortaya çıkar. Bu projenin geniş altyapı projeleri vardır. Bunlar; Çin’in kıyısındaki Yiwu’dan ta Londra’ya uzanan 12 bin km demiryolu, Doğu Çin’i Pakistan’ın derin su limanlarına bağlayan dev bir otoyol ağı ve Türkmenistan’dan Orta Asya üzerinden Çin’in sınırlarına kadar doğalgaz taşıyabilen bin 883 km’lik boru hattı.

Çin bu altyapı projeleri için bir trilyon dolardan fazla yatırım yapar.

Çin’in en yeni lideri Xi Jinping’in bu son stratejisi Batı’yı gerçek anlamda şaşırtır. Bu projeler kılıç yerine çek defteri ile toprak satın almaktı. Projeler birçok ülkeye istihdam sağladı. Çin zenginleşmeye devam ediyordu.

2018’de Çin’in ekonomisi ABD’ye yaklaşır. Çin 13 trilyon dolar; ABD 20 trilyon dolar.

Çin Merkez Bankası Para Politikası Komitesi üyesi Ma Jun, Çin'in Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nın 2021 yılında, küresel ölçekte uygulanabilecek toplu aşılama programları etkisiyle, yüzde 8,5 artabileceğini ifade eden Ma Jun, “Çin'in Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üye ülkelerinin 2021 yılının ilk yarısında nüfuslarının çoğunluğunu aşılama kararı almaları durumunda, Çin'in ihracatı yükselecek” açıklamasında bulundu. Diğer yandan Jun Avrupa ve ABD ekonomilerinin olası büyümelerinin de Çin'in ihracatına olumlu etkisi olacağını söyledi.

Bu hızlı artış akıllara şu soruyu getiriyor. Çin dünya devi ABD’yi geçecek mi? Ya da ne zaman geçecek? Ekonomistlerin en iyi tahmini 2028’i gösteriyor. Tahminler şöyle;

Çin 22 trilyon dolar, ABD 21 trilyon dolar.

50 yıl önce Nixon Çin’i en çok zorlanan 3 ülke arasında görürken günümüzde tüm dünya Çin’in yükselişini konuşuyor.

Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping'in "Çin Rüyası" vizyonu ile özellikle Pekin'deki siyasi sınıf, ülkelerinin güçlenmesini tarihsel bir yanlışın düzeltilmesi olarak görüyor. Şi’nin 2012 yılında iktidara gelişinden bu yana Çin'in devlet ve parti liderleri, halka geçmiş zamanların ihtişamının geri döneceğinin sözünü verdi. Şi bunu yaparak Çinlilerin tarihsel belleğinde bir noktaya parmak basmayı hedefledi.

Konu kar elde etmek olunca devlet destekli kapitalizmin işe yaradığını herkes farkında. Çin’in kapitalist sistemi belki de ABD’nin demokratik sisteminden daha iyidir. Tarih sadece ekonomik güç ile güçlü ülke kurulmadığını gösteriyor. Çin geleceği ne olursa olsun, Çin artık göz ardı edilemez.

 

Biliyor Musunuz?

      Sahte mal üretiminde Türkiye %3 ile ikinci sırada.

      Mao Zedong’un Kültür Devrimi 1969’da sona erdi.

      Deng Xiaoping 1979 yılında ABD’yi turlayan ilk Çinli lider. NASA’da VIP tura katıldı. Hatta o dönem Çin ekonomik olarak dünyaya kucak açmaya hazırdı.

      Otokrasi, monarşinin bir çeşididir. Yönetici, bütün siyasî yetkileri tek başına elinde bulundurur. Fakat monarşinin aksine yönetim miras yoluyla kalmamış, kişi tarafından ele geçirilmiştir.

      ABD 100 yılda 4,5 gigatons; Çin 3 yılda 6,6 gigatons çimento harcar. 

      1929 krizi yani Büyük Buhran, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı veya pek bilinmeyen ismiyle Büyük Depresyon, 1929'da başlayan (etkilerini ancak 1930 yılının sonlarında tam anlamıyla hissettiren) ve 1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa'yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da (özellikle de sanayileşmiş ülkelerde) yıkıcı etkiler yaratmıştır.

      1982’de Devlet Başkanları için diktatörlüğü engellemek amacıyla İki Dönem Sınırlaması getirilmişti. Çin Ulusal Halk Kongresi 2018 yılında politikaların devamı gerekçesiyle bu sınırlamayı kaldırdı. Fakat siyaset bilimciler bunun bir gerileme olduğunu düşünüyorlar. Siyaset bilimci Joseph Cheng “Bu değişiklik açık bir şekilde geriye gidiş ve inanıyorum ki parti yönetiminde ve devlet teşkilatında bir kızgınlığa neden olacak. Çünkü Maoist yönetim biçimine geri dönme ihtimalinden endişe ediyorlar” dedi.

 

 

Kaynakça:

·  https://www.dw.com/tr/%C5%9Fi-cinping-ve-%C3%A7in-r%C3%BCyas%C4%B1/a-43693511

·         Eğlenceli Tarih Dersleri Belgeseli ‘Çin’in Yükselişi’

·         Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi, Milliyet yayınları, Çin Başlığı.

·         https://www.dunya.com/kuresel-ekonomi/ab-ve-cin-yatirim-gorusmeleri-son-asamada-haberi-604165